منتژیت علل و راههای تشخیص و درمان

مننژیت – علائم خطرناک مننژیت چیست؟

مننژیت چیست؟ مغز مرکز هماهنگی و موجودیت ما در بدن است. برای محافظت از بافت نرم و ظریفی که مغز دارد لایه های محافظتی ای در اطراف آن می باشد. اگر در هر کدام از این لایه ها اختلال ایجاد شود فرد به بیماری مبتلا می شود. مغز ما دارای سه لایه محافظ بافت استخوانی (جمجمه)، لایه بافت خونی و در آخر لایه مننژ است. لایه بافت خونی همان عروق خونی ای است که حد فاصل جمجمه و پرده های مننژ قرار دارد.

شاید جدا از لایه مننژ، مننژیت هم برای شما واژه ی آشنایی باشد. این بیماری اگر به موقع تشخیص داده شود به خوبی درمان می شود و جای نگرانی نیست. شما هم اگر میخواهید درباره ی بیماری مننژیت، محل آناتومیکی دقیق آن، علائم، پیشگیری، ریسک فاکتور ها و درمان اطلاعات کافی به دست آورید در این مقاله به شکل کامل در مورد آن توضیح داده ایم.

مننژیت چیست؟

زمانی که استخوان جمجمه در اثر حوادثی مثل تصادفات شکسته شود ممکن است همین تکه های استخوان لایه های مننژ را پاره کند. اگر ترمیم‌ بافتی به درستی صورت نگیرد ممکن است باعث مننژیت مغزی شود. مننژ لایه ی محافظتی هم روی مغز و هم بر روی نخاع است پس اگر کسی دچار مننژیت یا التهاب پرده های مننژ شد باید مشخص شود که این مننژیت منشا نخاعی دارد و یا منشاء مغزی (مننژیت مغزی).

پرده های مننژ از چه بخش هایی تشکیل شده است؟

پرده مننژ دارای سه لایه اصلی است:

• یک لایه نرم شامه که به خود سلول های خاکستری در قشر مغز متصل است و آن ها را تغذیه می کند.
• لایه بعد لایه محکم تری به اسم عنکبوتیه است. این لایه در زیر میکروسکوپ مثل تار عنکبوت ریز و به هم تنیده شده به نظر می رسد. و محیطی با قابلیت ارتجاعی ایجاد می کند تا هروقت به طور مثال سر تکان خورد سریع به بافت استخوانی اصابت نکند. پس حالت یک ضربه گیر را دارد.
• سخت شامه که لایه ای با بافت بافت محکم تر نسبت به دو لایه قبلی است و از آن ها محافظت می کند.

به اجتماع این سه لایه یعنی سخت شامه، عنکبوتیه و نرم شامه مننژ می گویند. همچنین در فضای مننژ مایعی قرار دارد که به آن مایع مننژ گفته شده و مغز را شناور نگه داشته است.

علل ایجاد مننژیت

• اگر به هر طریقی میکروب یا ماده خارجی ای از طریق عروق خونی وارد این مایع شود و عفونت ایجاد کند؛
• اگر استخوان های محافظت کننده از مننژ شکسته شده و آسیب بافتی ایجاد کنند؛
• و یا هر عامل دیگری که باعث التهاب این پرده ها شود؛

ممکن است در مغز یا نخاع مننژیت رخ دهد. اکثر مردم به علت اطلاعات ناکافی از مننژیت این بیماری را نوعی عفونت می دانند اما همیشه این طور نیست.

غالبا منشا التهابی که در مننژیت دیده می شود ویروسی یا باکتریایی است. پزشک باید پس از اطلاع از منشا بیماری اقدام به درمان آن کند. نوع درمان و حتی شدت آن بسته به علت اصلی ایجاد مننژیت متفاوت است. در بعضی افراد حتی بدون درمان و تنها با درمان های حمایتی این بیماری بهبود پیدا می کند. اما در بعضی دیگر، به طور مثال اگر عامل مهاجم ویروس هرپس سیمپلکس باشد؛ درمان اختصاصی تری لازم است. به علاوه مننژیت های باکتریایی بسیار خطرناک تر بوده و نیاز به اقدام فوری دارند.

درمان بیمار باید به درستی و بر اساس علت اصلی ایجاد کننده ی التهاب باشد. اگر درمان به نادرستی انجام شود ممکن است بیمار تا کما یا حتی مرگ پیش رود.

علائم مننژیت ویروسی در نوزادان:

• کاهش اشتها
• تحریک پذیری بدن
• خواب آلودگی
• احساس ناراحتی و گریه
• بی خوابی و بی قراری
• ایجاد برآمدگی در قسمت نرم سر در نوزادان
• خشکی گردن

اگر بیماری با علائم سردرد، تب، افت سطح هوشیاری و تشنج به پزشک مراجعه کند، پزشک احتمال مننژیت را بالا می داند.

علائم مننژیت ویروسی در بزرگسالان نسبت به بقیه رده های سنی متفاوت است و نشانه هایی به صورت سر درد، تب، گرفتگی گردن یا خشکی گردن، تشنج، فوتوفوبیا، خواب آلودگی، تهوع و استفراغ، کاهش اشتها و … نشان می دهد.

healthline بعضی از انواع مننژیت های ویروسی و باکتریایی مسری هستند. آن ها می توانند توسط سرفه، عطسه یا تماس نزدیک انتقال پیدا کنند.

البته مننژیت ویروسی به خصوص هرپس سیمپلکس از راه مدفوعی-دهانی هم منتقل می شود (بیمار دستان خود را پس از اجابت مزاج به درستی تمیز نکرده و در نتیجه آلودگی دست او به بقیه منتقل می شود).

انواع مننژیت بسته به علت ایجاد بیماری

مننژیت ویروسی:

شایع ترین نوع بوده و در 85 درصد از موارد دسته ی انتروویروس ها مسبب آن می باشند. این ویروس ها غشای محافظی دارند که از جنس چربی است و ویروس هایی مثل انتروویروس، هرپس سیمپلکس، ویروس زونا (در کسانی که آبله مرغان گرفته اند این ویروس در عصب آن ها لانه می کند و در شرایطی که به بدن فشار می آید خودش را بروز می دهد)، ویروس اوریون، ویروس HIV و … جزو آن ها هستند.

ویروس موجود زنده ای نیست؛ اما وقتی وارد میزبان زنده ای مثل انسان می شود با استفاده از ابزار های بدن میزبان شروع به تکثیر و آسیب به بافت ها می کند. این آسیب به سلول های سیستم عصبی می تواند مقدمه ای برای التهاب پرده های مغز باشد.

مننژیت باکتریایی:

باکتری از عوامل مهم و شایع بیماری مننژیت است و از روش های مختلفی وارد عصب و یا مایع مغزی نخاعی می شود. به طور مثال فردی که زخم بستر گرفته است و یا حتی عفونت، آپسه و زخمی در سایر بخش های بدنش داشته است؛ احتمال مننژیت دارد. باکتری هایی که وارد خون می شوند و طی مسیر خود به مغز و نخاع می رسند؛ مننژیت باکتریایی حاد ایجاد می کنند.

در اکثر این موارد در طی عفونت باکتری وارد خون می شود؛ خون را آلوده می کند. (به زبان علمی ایجاد سپتی سمی و باکتریمی می کند)؛ سپس باکتری طی تبادلات عروقی وارد بافت های دیگر مثل بافت عصبی می شود. به طور مثال:

• طی جراحی با وسایل آلوده یا حتی در مراجعه به دندانپزشکی، اگر پزشک وسایل نامرغوب و آلوده استفاده کند، باکتری از طریق خون یا عصب دندان به سایر قسمت های سیستم عصبی راه پیدا می کند.
• طی تصادفات و شکستگی استخوان عامل عفونی مستقیما از پوست سر آسیب دیده وارد می شود.
• در طی LP یا Lumbar Puncture که پزشک برای نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی سوزنی را وارد این ناحیه می کند. اگر وسایل طی این عمل تهاجمی آلوده باشند باکتری احتمال دارد مستقیما وارد مایع مننژ شود.
• حتی عفونت های دندانی که به گوش سرایت می کنند و خود عفونت هایی که از گوش شروع می شوند؛ در اثر عدم رسیدگی به عصب شنوایی یا عصب تعادل؛ انتقال پیدا می کنند و راه خود را به مغز و نخاع باز می کنند.

مننژیت قارچی:

نوعی نادر است که بعد از آلوده کردن قسمتی از بدن وارد جریان خون می شود و سراغ مغز و نخاع می رود.

مننژیت انگلی:

کمتر از نوع ویروس و باکتری دیده شده است. به طور مثال انگل هایی که در خاک، مدفوع، حلزون و ماهی و مرغ خام و … وجود دارند یا کیست هایی که این انگل ها ایجاد می کنند اگر پاره شوند، می توانند از طریق خون وارد سیستم عصبی شوند.

متفرقه: این دسته از مننژیت ها می توانند بعد از تماس با مواد شیمیایی و آلرژی به آن ها، بعضی سرطان ها، بیماری های التهابی مثل سارکیدوز و … هم ایجاد شوند.

چه نوع باکتری هایی این بیماری را ایجاد می کنند؟

متاسفانه مننژیت باکتریایی که طی عفونت با باکتری های خاص ایجاد می شود مسری است و اگر درمان نشود به شدت مرگبار است. حتی ممکن است باکتری طی نمونه برداری LP و ورود به مایع مغزی نخاعی وارد خون هم بشود و فرد دچار سپتی سمی، تشنج و در نتیجه مرگ شود. بین 5 تا 40 درصد از کودکان و 20 تا 50 درصد از بزرگسالانی که چنین وضعیتی دارند می میرند. از جمله باکتری هایی که ایجاد مننژیت می کنند شامل موارد زیر اند:

• استرپتوکوک نومونیا یا پنوموکوک: شایع ترین علت مننژیت باکتریایی در کودکان و بزرگسالان است.
• نایسریا مننژایتیدیس یا مننژیکوکوس: معمولا می تواند از راه جنسی و عفونت های دستگاه تنفس فوقانی هم انتقال پیدا کند.
• لیستریا مونوسایتوژنز: یک باکتری مهم است که در فرمانتور ها یا مواد تخمیری مثل پنیر های غیر پاستوریزه و هات داگ های محلی در محیط های آلوده وجود دارد.

علائم مننژیت چیست؟

علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی در ابتدا مکن است مشابه هم باشند. اما در یک سری جزئیات با یکدیگر متفاوت هستند. علامت های مننژیت باکتریایی شدید تر است و بیمار نشانه هایی از سپتی سمی هم بروز می دهد. در سپتی سمی بیمار نشانه هایی از عفونت کلی بدن مثل تب بالا، التهاب، CRP یا پروتئین های فاز التهابی بالا در خون و … را دارد. البته شدت این علائم بسته به سن و جنسیت افراد متفاوت است.

در کسانی که به مننژیت قارچی مبتلا هستند، علائم کلی عفونت قارچی مثل حالت تهوع، استفراغ، حساسیت به نور، سر درد و … به وجود می آید.

ریسک فاکتور های ابتلا به مننژیت

• کسانی که در کودکی واکسن نمی زنند(شیوع مننژیت در کودکان زیر 5 سال بیشتر است و به همین علت در این افراد واکسن از اهمیت بالایی برخوردار است.)
• سکونت در محل های عمومی مثل سرباز خانه و خوابگاه ها(سهولت انتقال عفونت های ویروسی و باکتریایی به خصوص در افراد مبتلا به نقص ایمنی)
• افراد مسن و باردار
• بیماران مبتلا به ایدز، دیابت و نقص ایمنی
• افراد الکلی

تشخیص مننژیت

قبل از شروع روش های روتین تشخیص پزشکی لازم به ذکر است که

• اگر کسی بدون دلایلی دچار سفتی گردن شده است (مثلا شب به خوبی خوابیده است ولی گردنش سفت شده است)
• اگر کسی از نور یا صدا می ترسد

ممکن است دچار مننژیت شده باشد و باید سریع به پزشک مراجعه کند.

همانند تمامی بیماری ها تشخیص زود هنگام بیماری در بهبود سریع و کامل آن بسیار تاثیر گذار است. خوشبختانه تشخیص سریع مننژیت کار سختی نیست و با انجام تست های ایمونولوژیکی و آنتی ژنی می توان به سرعت التهاب در مغز و نخاع را متوجه شد.

همچنین معمولا سوابق بیمار، برای مثال حضور در مکان های عمومی مثل سرباز خانه ها یا اینکه واکسن نزده باشد؛ پزشک را مشکوک به بیماری مننژیت می کند.

پزشک برای پیدا کردن منشا بیماری نمونه برداری مایع داخل نخاعی یا LP را انجام می دهد تا متوجه ویروسی، قارچی و یا باکتریایی بودن بیماری شود. سپس نمونه برداشت شده را در آزمایشگاه پاتولوژی کشت می دهند تا اگر مقاومت دارویی، برای مثال مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری ها وجود دارد؛ از مصرف آن دارو ها اجتناب شود.

درمان مننژیت چگونه انجام می شود؟

• در مورد مننژیت حاد باکتریایی این درمان با تزریق سریع آنتی بیوتیک های داخل وریدی انجام می شود. همچنین تزریق کورتون هم از اقدامات لازم است تا التهاب از بین برود و از آسیب بیشتر سیستم ایمنی به سلول های عصبی جلوگیری شود.
• درمان مننژیت ویروسی با تزریق آنتی بیوتیک انجام نمی شود چراکه ویروس موجودی زنده نیست بلکه پزشک با دارو های خاصی از اینکه چرخه های عفونت زایی ویروس کامل شود؛ جلوگیری می کند.
• درمان های حمایتی هم لازم است. منظور از درمانهای حمایتی این است که بیمار به اندازه کافی استراحت کند و به اندازه کافی مایعات بنوشد. از آن جا که مایعات بدن مرتبا در حال تصفیه و گردش هستند با خوردن مایعات فراوان تا حدی غلظت میکروب ها را در مایع مغزی نخاعی کاهش می کنند.
• دارو های مسکن برای کاهش درد و تب استفاده می شود. هر چقدر تب بیمار کاهش پیدا کند احتمال تشنج هم کمتر می شود.
• اگر منشا مننژیت به هر دلیلی مشخص نشود پزشک مجبور است با دارو های آنتی ویروسی و آنتی بیوتیک های خاص حالت بیمار را پایدار تر کند تا زمانی که بیمار توانایی نمونه برداری داخل نخاعی و یا LP را داشته باشد.
• مننژیت های قارچی هم با دارو های ضد قارچ درمان ‌می شود.
• در مننژیت هایی که در اثر شکستگی استخوان ایجاد شده اند اولویت با درمان و از بین بردن خطر شکستگی می باشد.

اگر تشخیص بیماری و درمان آن سریع و به درستی انجام شود احتمال مرگ در اثر این بیماری به شدت کاهش می یابد.

عوارض جانبی بیماری چیست؟

همان طور که گفته شد امکان دارد در اثر انتقال عفونت توسط اعصاب، به طور مثال عصب دندان و گوش، خود این اعصاب از بین برود. حتی احتمالا با درگیر شدن عصب تعادلی که در کنار عصب شنوایی قرار دارد، فرد در برقراری تعادل بدن دچار مشکل می شود و یا حس شنوایی اش را از دست می دهد.

همچنین مننژیت می تواند در اثر عدم رسیدگی به موقع باعث مشکل حافظه، ناتوانایی در یادگیری، تشنج، فلج شدن قسمتی از بدن، نارسایی کلیه، شوک و مرگ هم بشود.

پیشگیری از مننژیت چگونه انجام می شود؟

مننژیت باکتریایی یا ویروسی به سرعت بیماری سرماخوردگی منتقل نمی شوند پس چندان جای نگرانی نیست اما بهتر است موارد زیر برای پیشگیری از مننژیت انجام شود.

• پیگیری کامل انجام شدن واکسن در کودکان و نوزادان
• کسانی که به مکان های عمومی می روند باید حتما قبل از ورود به آن جا واکسن های مورد نظر را زده باشند.
• حفظ بهداشت فردی

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منابع:

مجید کیهانی فرد، متخصص مغز و اعصاب

مجله اینترنتی ویمد

مجله سلامتی هلث لاین